Elektrookulografia (EOG) należy do grupy badań elektrofizjologicznych narządu wzroku. Służy ocenie funkcji jednej z ważniejszych warstw siatkówki, jaką jest nabłonek barwnikowy siatkówki ( ang. retinal pigment epithelium RPE). Mimo że wiele chorób siatkówki lokalizuje się w nabłonku barwnikowym, nie wszystkie z nich można lub trzeba diagnozować za pomocą elektrookulografii.
Badanie elektrookulograficzne należy do badań czasochłonnych – trwa minimum 45 minut, wymaga rozszerzenia źrenicy i dobrej współpracy z pacjentem. Pacjent ma w kącikach bocznych i przyśrodkowych oczu przyklejone odpowiednie elektrody rejestrujące zmiany potencjału spoczynkowego gałek ocznych, podczas wymuszonych ich ruchów. Badanie składa się z trzech faz- fazy adaptacji, fazy badania w ciemności i jasności. Każda z faz trwa około 15 minut. Stosunek wartości zarejestrowanych maksymalnych potencjałów w fazie jasnej do minimalnych w fazie ciemnej stanowi wartość tzw. współczynnika Ardena, od nazwiska angielskiego biologa i fizjologa (Geoffrey Arden), który opisał w 1962 roku kliniczne zastosowanie elektrookulografii. Prawidłowy współczynnik Ardena ma wartość powyżej 1.85. Wartości współczynnika pomiędzy 1,2 a 1,85 wymagają weryfikacji i u tych pacjentów powtarzamy badanie po okresie najczęściej 12 miesięcy. Wartości poniżej 1,2 świadczą o nieprawidłowej funkcji RPE i potwierdzają rozpoznanie u tych pacjentów pewnych chorób plamki/siatkówki.
Wskazania do badań elektrookulograficznych
Głównym wskazaniem do wykonywania badania EOG jest zwyrodnienie żółtkowate plamki zwane też chorobą Besta. Choroba ta należy do chorób genetycznie uwarunkowanych, pierwsze objawy występują zwykle w 2-3 dekadzie życia. Mogą to być trudności w czytaniu, wykrzywianie się liter. W części przypadków zmiany mogą być bezobjawowe i wykryte przez okulistę podczas badania okulistycznego. Wówczas należy skierować pacjenta na badanie elektrookulografem by ocenić funkcję RPE. Bez względu na stopień zaawansowania zmian na dnie oczu, wynik badania EOG będzie w tej chorobie zawsze nieprawidłowy (wartości <1,2).
Inne, występujące dość rzadko schorzenia siatkówki, w których współczynnik Ardena jest obniżony to autosomalna recesywna bestrophinopatia, choroba nowa, opisana po raz pierwszy w 2008 roku. Charakteryzuje się stopniowym spadkiem ostrości wzroku, na dnie oka widoczne są liczne białawe ogniska i nieprawidłowe refleksy z siatkówki. Inny jest też, niż w chorobie Besta, obraz zmian w badaniu SOCT- widoczne jest nagromadzenie płynu w siatkówce neurosensorycznej. W chorobie Besta najczęściej w badaniu SOCT widzimy obszar o zwiększonej reflektywności w obrębie RPE i pod siatkówką zmysłową, odpowiadający materiałowi depozytowemu, jakim jest u tych pacjentów lipofuscyna.
Obniżony współczynnik Ardena występuje u chorych, u których występują mutacje genu BEST 1 zlokalizowanego na chromosomie 11. Gen ten koduje 585 aminokwasów białka bestrophin 1 – związanego z komórkami RPE. Rola bestrophiny 1 dla komórek RPE nie jest jednoznacznie sprecyzowana ale przypisuje się temu białku znaczenie w funkcjonowaniu kanału chlorkowego, wodorowęglanowego i wapniowego. W związku z tym mutacje BEST1 zawsze powodują zaburzenia metabolizmu RPE i wtórnie zewnętrznych warstw siatkówki.
Badanie elektrookulograficzne może być pomocne w różnicowaniu procesów chorobowych w plamce, takich jak centralna surowicza choroidopatia (CSR), zwyrodnienie żółtkowate plamki typu dorosłych, dystrofie wzorzyste. We wszystkich tych chorobach obraz kliniczny może przypominać chorobę Besta, natomiast współczynnik Ardena będzie prawidłowy.
EOG jest więc cennym narzędziem diagnostycznym w chorobach plamki.